Republika Ostrowska - Preludium Powstania Wielkopolskiego

10 listopada 1918 roku, na ponad miesiąc przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego, w Ostrowie Wielkopolskim nastąpiło oddolne wystąpienie miejscowej ludności przeciwko władzy pruskiej. Powołano wtedy do życia tzw. Republikę Ostrowską. Do przejęcia władzy w mieście ostrowianie przygotowywali się już od września, kiedy to powołano tajny Komitet Obywatelski. Udało się to 10 listopada, kiedy zwołano polski wiec w Domu Katolickim, na którym stawiło się około 800 osób. Impulsem do podjęcia zdecydowanych kroków było powołanie przez Niemców Rady Żołnierskiej, w skład której wchodzili tylko nasi zaborcy zza Odry. Każdy sprzeciwiający się temu miał być karany śmiercią.


Wiec rozpoczął przemówieniem Władysław Lewandowski, który przedstawił sytuację w Europie i wskazał na potrzebę czynnego wystąpienia dla odzyskania polskich praw. Symbolicznie rozwinięty został czerwony sztandar z białym orłem, zebrani ostrowianie złożyli przysięgę, w myśl której mieli go bronić za wszelką cenę. Głos zabierali przedstawiciele różnych grup społecznych. Wybrano Komitet Ludowy, a przedstawiciele organizacji młodzieżowych utworzyli Towarzystwo Młodzieży „Pogotowie”. Na koniec uchwalono rezolucję i odśpiewano Rotę. Po zakończeniu wiecu zaczęto formować 1 Pułk Piechoty Polskiej.  Następnie Komitet Ludowy przedstawił niemieckiej władzy swoje postulaty, gdzie m.in. padło stwierdzenie „w myśl uznanego przez wszystkie walczące narody planu Wilsona, jest miasto i powiat Ostrów polskim terytorium (…) aż do ostatecznego przejęcia władzy przez polską Republikę Ludową uważa polski Komitet, że jest jedyną prawowitą władzą.” Niemiecka Rada Żołnierska zgodziła się na wspólne administrowanie miastem, opróżnienie starych koszar i wydanie części broni. 11 listopada na ulicach Ostrowa zawisły biało-czerwone flagi, żołnierze i cywile przypinali sobie wstążki i kotyliony w barwach narodowych, ulicami maszerował 50 osobowy, zbrojny oddział żołnierzy i pojawiła się odezwa do żołnierzy Polaków o wstąpienie w szeregi tworzonego polskiego pułku w Ostrowie.

Niestety nie udało się utrzymać 1-ego Pułku Piechoty Polskiej i został on rozwiązany 26 listopada. Jednak dzięki ostrowskiemu powstaniu udało się wywalczyć miejsca w Radzie Żołnierskiej i radzie miejskiej dla polskich przedstawicieli. Przywrócono również naukę religii w języku polskim. Spora część broni została przetransportowana przez „zieloną granicę” na tereny już wtedy polskiego Kalisza. Sygnał o wybuchu Powstania Wielkopolskiego dotarł do Ostrowa 27 grudnia około godziny 21, o czym mieszkańców informował dzwon Walentego. Następnego ranka w mieście stawili się licznie m.in. byli żołnierze 1 Pułku Piechoty Polskiej. Ostrów Wielkopolski rozpoczął walkę w noc sylwestrową i tego samego wieczora wrócił do Ojczyzny.